Ресейлік миллиардер Олег Дерипаска Associated Press (AP) агенттігін өзінің АҚШ президенті Дональд Трамптың сайлауалды штабының бұрынғы басшысы Пол Манафортпен байланысы бар болуы мүмкін деген мақаласына байланысты сотқа берді деп хабарлады ТАСС агенттігі.

Бизнесмен материал авторын көрінеу жала жапты деп айыптайды. AP агенттігінің бас заң кеңесшісі Карен Кайзер агенттік сотта өз ұстанымын қорғайтынын айтты.

Бұған дейін Дерипаска АҚШ конгресінде тыңдауға қатысып, Манафортпен "Путин үкіметінің мүдделерін алға жылжыту" үшін жылына 10 миллион доллар бөлу туралы келісім жасасқаны туралы ақпарға комментарий беруге даяр екенін мәлімдеген.

Наурыз айында AP Манафорт "10 жылдай уақыт бұрын Дерипаскамен құпия түрде жұмыс істесіп, АҚШ бизнесі, бизнесі мен медиасында Кремльдің мүдделерін алға шығарудың стратегиялық жоспарын даярлағанын" хабарлаған.

29 тамызда Конституцияның 30 жылдығына орай сөйлеген сөзінде Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Назарбаевтың “табанды еңбегін” атап өтті.

“Конституция туралы айтқанда, тұңғыш Президент Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың табанды еңбегіне әділ баға беру қажет. Ол Конституция қабылданған кезде мемлекет басшысы ретінде шешуші рөл атқарды” деді Тоқаев.

Қанды Қаңтардан кейін Назарбаевты сынағандай болған Тоқаевтың кейінгі мәлімдемелерінде бірінші президенттің "жағымды қырларын" жиі айтып жүр. Биыл 6 шілдеде Назарбаев 85 жасқа толған шақта оған жіберген құттықтауында Тоқаев бірінші президенттің “тарихи рөліне” тоқталып, оның “жаңа дәуірдегі қазақ мемлекеттілігінің бастауында тұрғанын” атап өткен.

Жұма күнгі шарада сөйлеген сөзінде Тоқаев 30 жылда “түрлі себеппен Ата заңға 6 рет түзету енгізілгенін” айтып, үш жыл бұрынғы референдум нәтижесінде Конституцияға енген өзгерістерді “ең бастысы” деп атады. Соның нәтижесінде билік тармақтарында тепе-теңдік пен өзара тиімді байланыс орнағанын жеткізді. Бұған қоса, парламентте түрлі саяси партиялардың пайда болуын, аралас сайлау жүйесін атап өтті.

“Биылдан бастап аудан және облыстық маңызы бар қала әкімдерін халық тікелей сайлайтын болды. Бұл Орталық Азия аймағында бұрын-соңды болмаған тәжірибе” деді ол.

Қазақстанда 1993 жылғы алғашқы негізгі заңның орнына 1995 жылы жаңа Конституция қабылданып, оның өзі алты рет (1998, 2007, 2011, 2017, 2019 және 2022 жылдары) өзгеріп үлгерді. 2022 жылы 5 маусымда өткен референдумнан кейін Конституциядағы 33 бапқа 56 толықтыру енгізілді. Өзгерістер 1995 жылы таратылған Конституциялық сотты қайта құру, президентке саяси партияға мүше болуға, ал оның жақын-туыстарына саяси және квазимемлекеттік секторда лауазымды қызмет атқаруға тыйым салу, парламент құрамы мен жұмысы және сайлау жүйесін өзгерту, саяси партияларды тіркеу, өлім жазасына тыйым салу мен жерге меншік түрі секілді мәселелерді қамтиды. Билік бұл өзгерістерді президент билігін әлсіретіп, парламент құзыретін арттыратын реформа деп дәріптеуге тырысты. Алайда сарапшылардың айтуынша, атқарушы билікпен қоса, парламент пен сотты президент толық бақылауында ұстайтын жүйе өзгерген жоқ.

Қазақстанды совет кезеңінен бастап 30 жылға жуық үздіксіз басқарған Нұрсұлтан Назарбаев 2019 жылы наурызда президент өкілетін мерзімінен бұрын доғарып, өз орнына көп жылғы серігі, сол кезде сенат төрағасы болып отырған Қасым-Жомарт Тоқаевты президент етіп қалдырған. Тоқаев жаңа қызметтегі алғашқы шешімімен мемлекет астанасының атауын бірінші президенттің құрметіне Нұр-Сұлтан етіп өзгерткен. Тек 2022 жылғы Қанды Қаңтар оқиғасынан кейін Назарбаевтың бірқатар артықшылықтары жойылып, оның жеке басын дәріптеу үрдісі тыйыла бастады, сондай шаралардың бірі ретінде мемлекет астанасына бұрынғы атауы қайтарылған.

Қазақстанда адамның бет-жүзін танитын 19 мыңнан астам камера бар. Үкімет хабарламасына қарағанда, жасанды интеллектіге қосылған мұндай камералар адамның кім екенін айқындап қана қоймай, заттарды да анықтап, көлік ағынын талдай алады.

"Бүкіл ел бойынша бейнебақылау желісі кеңейіп жатыр: 19 мыңнан астам камера адамның бет жүзін тануға, өзге де заттарды зерделеуге, тіпті көлік ағындарын талдауға қабілетті жасанды интеллектімен жабдықталған. Бұл жүйелерді жедел басқару орталықтарымен біріктіру болып жатқан оқиғаларға нақты уақыт режимінде жауап беруге мүмкіндік береді" деп жазылған ресми хабарламада.

Былтыр ІІМ мұндай камералардың 1,1 мыңы – Алматыда, 700-ге жуығы Астанада орнатылғанын айтқан. Билік осындай “ақылды” камералардың көмегімен іздеуде жүрген ондаған адам ұсталғанын хабарлаған.

Қоғамда кейде "сергек камералары" деп аталып жүрген камераларға қатысты түрлі пікір көп. Кейбірі қауіпсіздік үшін жақсы болғанмен бұрыш-бұрышқа қойылған камералар азаматтардың жеке кеңістігіне қол сұқпай ма, ондағы деректердің қауіпсіз сақталатынына кім кепілдік береді деген сияқты түрлі сұрақ қояды.

Биыл 13 наурыздан бастап Астана көшелеріндегі көлік қоғалысын реттеумен Біріккен Араб Әмірліктерінде тіркелген Presight атты компания айналыса бастайтыны хабарланған еді. Ақпаратқа қарағанда, Presight компаниясы жасанды интеллектінің көмегімен көлікті жүргізіп, телефон қолдануды, көлікті белдік тақпай жүргізуді, кептелісті бөгеген көліктерді, екінші жолақтан бұрылғандарды, рұқсат етілмеген жерге тоқтаған және жаяу адамға жол бермеген көлікті анықтайды. Технологиялық шешімдер тізімінде адамның бет-әлпетін тану жүйесі жоқ. Бірақ ол туралы мемлекеттік-жекеменшік серіктестік шартында жазылған болуы да мүмкін.

Қазақстанға импортталатын бейнебақылау камералардың жартысынан көбі Қытайдан келеді. Елдегі құзырлы органдар мен мемлекеттік мекемелер де, "Сергек" жүйесі де Қытайдың Hikvision және Dahua Technology дейтін компания өнімдерін қолданады. Былтыр қорғаныс министрлігі Азаттыққа видеодеректердің үшінші тарапқа заңсыз өтіп кетуі шектелгенін айтқан.

Былтыр Азаттықтың Украин қызметі қытайлық камералар жазып алған бейнедеректерін шифрланған күйде қытайлық компаниялар иелік ететін не жалға алатын серверлерге жіберетінін анықтаған. Цифрлық құқық маманы жаңа технология азаматтар құқығын шектеу мақсатында да қолданылуы мүмкін деп қауіптенеді.

Былтыр Азаттық Қазақстанда кеңінен қолданылатын қытайлық Hikvision мен Dahua Technology өнімдерінің қауіпсіздігі мәселесін зерттеп көрген.

АҚШ мемлекеттік департаменті Украинаға құны шамамен 825 млн доллар болатын кеңейтілген қашықтықтағы авиациялық оқ-дәрі (Extended Range Attack Munition, ERAM) мен жабдықтарды сатуға келісті. Бұл жөнінде Пентагонға қарайтын қауіпсіздік саласындағы әріптестік жөніндегі агенттік (DSCA) хабарлады.

"Ұсынылып отырған келісім Еуропадағы саяси тұрақтылық пен экономикалық ілгерілеушіліктің қозғаушы күші – одақтас елдердің қауіпсіздігін арттыру арқылы АҚШ-қа ұлттық қауіпсіздік мен сыртқы саясат бойынша мақсаттарына жетуге көмектеседі" деп жазылған хабарламада.

DSCA-дің айтуынша, алдағы келісімнің аймақтағы негізгі әскери балансқа әсері жоқ.

Агенттік барлық тиісті сертификаттарды беріп, Конгреске келісім жөнінде ескерткен. Негізгі мердігерлер – Zone 5 Technologies және Aspire.

Ресми ақпаратқа қарағанда, Украина шамамен үш мыңнан астам оқ-дәрі сұраған. Пакет құрамына контейнерлер, түрлі жабдықтар, бөлшектер, бағдарламалар, оқу материалдары, онымен бірге техникалық қолдау мен логистика кіреді.

Келісім Киевтің Еуропадағы одақтастары берген 850 млн долларлық әскери көмектің бір бөлігі. The Wall Street Journal жазуынша, ERAM-ның алғашқы партиясы Украина қарулы күштеріне алты апта ішінде келуі тиіс.

"Коммерсанттың" жазуынша, жаңа ERAM еуропалық қанатты Storm Shadow / SCALP ракеталарының біршама арзан нұсқасы болуы мүмкін. ERAM ракеталары 450-460 шақырымға ұша алады, жылдамдығы сағатына – 700 шақырым. Маңызды нысандарды көздей алады.

Чемпиондар лигасында "Қайраттың" қарсыластары анықталды. 28 тамызда Монакода Чемпиондар лигасының негізгі кезеңі бойынша жеребе тасталды.

“Қайрат” Алматыда төмендегі клубтармен ойнайды:

• «Реал»(Мадрид)
• ”Брюгге” (Бельгия)
• «Олимпиакос» (Грекия)
• «Пафос» (Кипр)

Сыртта:

• «Интер» (Милан)
• «Арсенал» (Лондон)
• «Спортинг» (Лиссабон)
• «Копенгаген» (Дания) командаларымен ойнайды.

Бірнеше күн бұрын іріктеу кезеңінің плей-офф кезеңінде алматылық "Қайрат" Шотландияның "Селтик" командасын пенальти сериясы арқылы жеңіп, чемпиондар лигасының негізгі кезеңіне өткен еді. Чемпиондар лигасы 16 қыркүйек пен 28 қаңтар аралығында өтеді. Ойындардың кестесі 30 тамызда белгілі болады.

"Қайрат" Қазақстанның футбол тарихында чемпиондар лигасының топтық кезеңіне шыққан екінші клуб атанды. 2015 жылы "Астана" клубы Чемпиондар лигасының топтық кезеңінде ойнаған еді.

28 тамызға қараған түні Ресей әскерінің соққысынан Азат Еуропа/Азаттық радиосының (АЕ/АР) Киев бюросының кеңсесі бүлінді.

Кейбір бөлмелердің терезесі сынған, бірқатар құрылғылар бүлінген. Ешкім зардап шекпеген. Желіде жарияланған бақылау камераларынан алынған видеожазбада Азаттық радиосының кеңсесі маңына екі ракета құлап, жарылыс болғаны көрінеді.

"АЕ/АР кеңселері бүлінген, бірақ бақытымызға орай бірде-бір қызметкер зардап шеккен жоқ. Журналистеріміз маңызды жұмысын жалғастырып жатыр. Осы шабуылдан қаза болғандар мен зардап шеккендер, сонымен бірге украин құтқарушыларымен біргеміз" деп мәлімдеді Азат Еуропа/Азаттық радиосы медиа корпорациясының бас директоры Стивен Капус.

Сол аумаққа жақын орналасқан Еуроодақ миссиясының ғимараты да бүлінген. Еуропа кеңесінің төрағасы Антониу Коста соққыны айыптады.

"Осы қасақана жасалған Ресей соққысының нәтижесінде қаза болған украиндармен, сонымен бірге @EUDelegationUA қызметкерлерімен біргеміз" деп жазды X желісінде.

Соққының нәтижесінде "Украинская правда" басылымының кеңсесі де бүлінген. Басылым ешкім зардап шекпегенін айтты.

Ресей әскері 28 тамызға қараған түні Украинаны 629 дрон және ракетамен соққылаған. Киевте шабуылдың салдарынан 21 адам қаза болған, ондаған адам зардап шеккен.

Астана қаласының мамандандырылған ауданаралық сотында 28 тамызда Азат Еуропа/Азаттық радиосы Қазақ қызметінің 9 тілшісін аккредиттеуден бас тартқан Қазақстан сыртқы істер министрлігі үстінен түсірген шағым бойынша алдын ала сот тыңдауы өтті.

Сотта Азаттықтың мүддесін "Құқықтық медиа орталығының" заңгері Гүлмира Біржанова және адвокат Лилия Чаусова қорғап жатыр. Жауапкер СІМ-нің мүддесін екі маман: бірі заңгер Әсел Мамашева қорғап жатыр.

Бейсенбі күнгі алдын ала тыңдау кезінде судья Азаттық тілшілерінің "аккредитациясыз" материалдарды шығарғанын дәлелдейтін құжаттың болмауына қатысты сыртқы істер министрлігі өкіліне ескерту жасады. Министрлік заңгері Әсел Мамашева кейін құжаттарды жіберетінін айтты.

Тараптар әлі негізгі бөлікке көшкен жоқ. Онлайн өтіп жатқан отырыс жұма күні шамамен бір сағатқа созылды. Келесі тыңдау 17 қыркүйекте өтеді.

"Бізде сәл де болса үміт пайда болды. Аккредитация беріп қалар деген үмітіміз әлі сөнген жоқ" деді заңгер Гүлмира Біржанова соттан кейін.

20 тамызда Астана әкімшілік сотының судьясы Қайрат Смағұлов Азаттық радиосының жеті журналисіне аккредитация беруден бас тартқан Қазақстанның сыртқы істер министрлігінің шешімін заңды деп таныған. Сот шешімін түсіндірген ол тиісті аккредитациясы жоқ шетелдік БАҚ және шетелдік журналистерге ел аумағында жұмыс істеуге тыйым салынатыны жазылған Қазақстанның "Масс-медиа туралы" заңының 30-бабының 4-тармағына сүйенгенін айтты. Ал талап-арыз беруші тараптың заңгері шешімді апелляцияға беретінін айтқан.

Азат Еуропа/Азаттық радиосы корпорациясының президенті Стивен Капус Қазақстан сыртқы істер министрлігінің шешімі Қазақстан Конституциясына қайшы деп мәлімдеді.

Былтыр құқық қорғаушылар мен журналистер сынаған "Масс-медиа туралы" заң Қазақстанда шетел журналистері мен шетел ақпарат құралдарына аккредитациясыз жұмыс істеуге тыйым салады. 7 тілшінің аккредитациясы бойынша сотта Азаттықтың мүддесін қорғаған заңгерлер Азаттық тілшілері Қазақстан азаматтары болғандықтан оларды шетел журналистері деп тану дұрыс емес екенін айтқан.

Бұған қоса, заңгерлер Азаттық қызметкерлерінің аккредитация мерзімін ұзарту бойынша уақытылы берген өтінішін қарауды министрліктің өзі бірнеше айға созып, кейін сол кезеңде кәсіби қызметімен айналысқан журналистерді "қисынсыз уәжбен" аккредиттеуден бас тартқанын айтқан.

Ал Қазақстан СІМ мүддесін сотта қорғап отырған заңгер Әсел Мамашева Азаттық радиосы қызметкерлері аккредитация мерзімін созу туралы берген өтініші қаралып жатқан кезде журналистік қызметпен айналысып, шетелдік БАҚ өкілдеріне тиісті аккредитациясы болмаса, ел аумағында жұмыс істеуіне тыйым салынатыны жазылған заң нормасын бұзды деп мәлімдеген. Оның сөзінше, СІМ журналистердің қандай тақырыпта, не жайында жазғанына бола емес, аккредитациясыз жұмыс істегені үшін заң талабын бұзды деп біледі. Сондықтан оларға аккредитация берілмейді деген.

Ал судья Қазақстан сыртқы істер министрлігінің шешімі заңды деген қорытындыға келген.

• Бұған дейін халықаралық баспасөз қорғау ұйымдары Қазақстан билігін Азаттық тілшілеріне аккредитация беріп, еркін жұмыс істеуіне мүмкіндік беруге үндеген. Нью-Йоркте орналасқан "Журналистерді қорғау комитеті" (Committee to Protect Journalists, CPJ) дүйсенбі, 18 тамыз күні Қазақстан билігіне үндеу жолдап, Азаттық радиосының 16 тілшісін аккредиттеуге шақырған.
• Халықаралық журналистер федерациясы (International Federation of Journalists – IFJ), Human Rights Watch (HRW) құқық қорғау ұйымы Қазақстан сыртқы істер министрлігінің Азаттықтың 16 журналисіне аккредитация бермеуін сөз бостандығына жасалған шабуылға теңеп, Қазақстан билігін еркін баспасөз принциптерін қолдауға үндеген.
• "Шекарасыз тілшілер" халықаралық ұйымының сөз еркіндігі индексінде Қазақстан 180 елдің арасында 141-орында тұр. Алайда ресми Астана бұл бағамен келіспейді, қазақстандық билік өкілдері елде еркін баспасөзді дамыту үшін барлық жағдай жасалған дейді.

Алматыда тұрғындардың шағымынан кейін Сейфуллин мен Тимирязев көшелерінің қиылысындағы RAMS Beyond Almaty кешенінің құрылысы тоқтатылды. Бұл жөнінде мәжіліс депутаты Бақытжан Базарбек Facebook парақшасында жазды. Оның сөзінше, рейд кезінде қала құрылысын бақылау басқармасы өкілдері құрылыс компаниясына құрылыты тоқтату туралы ресми ұйғарымды тапсырған.

Журналистер жариялаған видеода қала құрылысын бақылау басқармасының өкілі 20 тамызда тексеріс ашылғанын айтады. Ол тапсырыс беруші компанияның өкіліне "эскиздік жобаларыңыз бар екен, бәрін әдемі көрсеттіңіздер" деп бірақ тексеріс бойынша бірқатар құжаттарды көрсетпегенін айтады.

Tengrinews жазуынша, бұған дейін құрылыс аумағында шұңқырды тереңірек қазғаннан кейін жерасты суына әсер еткендей белгілер пайда болып, тұрғындар алаңдаған. Тұрғындар шұңқыр тереңдеген сайын сол маңға жақын жатқан тұрғын үй кешендерінің іргетасы шыдамай, төменге құлдилауы мүмкін деген қауіп айтқан. Олардың сөзінше, қазірдің өзінде жерде және бірнеше үйден жарықшақтар пайда болған.

Осыған дейін epetition.kz сайтында құрылысқа қарсы петиция пайда болған. Оған қол қойғандар құрылыс жобасына толық тыйым салып, сол аумақты көпшілік игілігін көретін жасыл-желекке айналдыруды талап еткен. Тұрғындар онсыз да айналасында тығыз құрылысы көп, көлігі көп ауданға құрылыс емес - саябақ керек деп санайды.

Мәлімдемеде сонымен бірге ауданда көлік тұрақтары жетіспейтіні, инженерлік желілерге салмақ түсіп жатқаны, жасыл аумақтардың жоғы айтылған. Бұған қоса, Алматыда 9 қабаттан артық құрылыс салынбауы тиістігі жөнінде шектеу барын да еске салған. Халық сонымен бірге қоғамдық тыңдау өткізу кезінде де ережелер сақталмағанына шағымданған.

RAMS Beyond жобасы мамыр айында таныстырылған. Жоба бойынша, онда ультралюксті резиденция, қонақүй, бизнес кеңістік және қоғамдық орындарды орналастыру жоспарланған. Бұған дейін әкімдік қалада биік құрылысқа "сәулет және қала құрылысының негіздемесі" болған жағдайда ғана рұқсат етілуі мүмкін екенін айтқан.

Мемлекеттік ғылыми-зерттеу және жобалау институты (ҚазҚСҒЗИ) өкілдері құрылысшы иелерінен ешқандай материал түспегенін және осы нысанға шешім әзірлемегенін айтқан.

Кейінгі күндері НАТО-ның кемені жоятын ұшақтары Норвегияның батысында америкалық ұшақ тасымалдаушы кемелер тобына "жақын жүрген болуы мүмкін" ресейлік суасты қайықтарды іздеп жатыр. Бұл жөнінде Newsweek жазды.

Басылымның жазуынша, бірнеше күн бұрын ресейлік үш суасты қайығы Североморскідегі базадан теңізге шығып кеткен. Кемені жоятын америкалық P-8A Poseidon ұшақтарының қызу белсенділігін басылым осы оқиғамен байланыстырады. Ресейлік суасты қайықтар Норвегия маңына жақындауы мүмкін деген болжам бар. The Вarents Observer жазуынша, "Ясень" санатына жататын ресейлік үш атом субмарині жолға шыққан.

Норвегия теңізін күзетуге Шотландия, Исландия және Норвегияда орналасқан америкалық, британдық, норвегиялық ұшақтар қатысып жатыр.

Ұшақ тасымалдаушылар тобы Facebook-те Норвегия жағалауындағы операцияның мақсаты – "ұжым болып тежеу және еуроатлантикалық аймақты қорғаудан айнымақтасты көрсету" деп жазды.

НАТО өкілдері Newsweek-ке түсініктеме бермеді.

Шымкент мұнай өңдеу зауытында екі жұмысшы қаза болды. Ақпаратты "ПетроҚазахстан Ойл Продактс" компаниясы растады.

Компанияның хабарлауынша, оқиға 26 тамызда сағат 14:30 шамасында болған – оқшаулау жұмысы кезінде мұнара құлаған.

"Қаза болған азаматтар мердігер «КРС Астана» компаниясының жұмысшылары болып шықты. Оқиғаның себебін арнайы жұмыс тобы анықтап жатыр. Зауыт қалыпты режимде жұмысын жалғастырып жатыр" деп жазылған компания хабарламасында.

Компания өкілдері қаза болғандардың отбасына көңіл айтты.

Полиция еңбек қауіпсіздігі ережелерін бұзу фактісі бойынша қылмыстық іс қозғаған. Қазір тергеу жүріп жатыр.

"ПетроҚазахстан Ойл Продактс" – акционерлері "Қытай ұлттық мұнай корпорациясы" мен "ҚазМұнайгаз" саналатын "ПетроҚазақстан" мұнай тобына тиесілі. Аталған мұнай тобы геологиялық барлау, кен орындарын өңдеу, мұнай мен газды өндіру, маркетинг және тасымалдау, сондай-ақ кен орындарын сатып алу, мұнай мен мұнай өнімдерін өңдеу және оларды сатумен айналысады. Мұнай өңдеумен айналысатын "ПетроҚазахстан Ойл Продактс" Шымкент пен Түркістан облысында шоғырланған.

Астананың әкімшілік соты адвокат Мейіржан Досқараевқа қарсы “Жалған ақпарат тарату” бабы бойынша қозғалған әкімшілік істі тоқтатты

Судья іс “әкімшілік құқықбұзушылық құрамы” болмағандықтан тоқтатылғанын айтты. Оның сөзінен ҚазТАГ үзінді келтіреді. Досқараевтың өзі бейсенбі күні Азаттыққа ақпаратты растады.

Бұған дейін полиция өкілдері адвокат Мейіржан Досқараев әлеуметтік желіде видео жариялап, “жалған ақпарат таратты” деп айыптаған. Түрмедегі оппозиция белсендісі Марат Жыланбаевтың құқығын қорғаушы адвокат өзіне ашылған істің саяси астары барын айтып, айыппен келіспеген.

Сотта қорғау жағы әкімшілік құқықбұзушылық болмағандықтан істі тоқтатуды сұрады. Олардың сөзінше, іске түрткі болған жайт – белсенді Назгүл Жүсіпованың түрмедегі нашар жағдайы туралы видеода “жалған ақпарат” жоқ.

Сотта Жүсіпованың өзі өзін әкімшілікпен баппен қамай отырып, уақытша қамау изоляторына жібергенін, ондағы нашар жағдай мен қарсылық ретінде өзін жаралағанын растады.

Көкшетаулық белсенді Назгүл Жүсіпова маусымда «ұсақ бұзақылық» бабы бойынша 10 күнге қамалған. Ол көптің назарын Жыланбаевтың жағдайына назар аудартуға тырысқан деп айтылады.

ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ

Көкшетауда Жыланбаевтың видеосын талап еткен белсенді қамалды

27 тамызда кешке тіркелмеген "Алға, Қазақстан" партиясының өкілдері 28 тамызға жоспарланған түрмедегі оппозициялық белсенді Марат Жыланбаевқа қатысты баспасөз жиынын өткізе алмай отырғанын хабарлады.

Олардың сөзінше, алдын ала келіскен орын “су басты” деп оларға жиынды өткізе алмайтынын хабарлаған.

“Қазірге дейін екі орын жиынды өткізуден бас тартты. Қазір өткізетін орын іздеп жатырмыз” деді тіркелмеген партия жетекшілерінің бірі Амангелді Жахин 28 тамызда түске дейін Азаттыққа.

Азаттық жиынды өткізуден бас тартқан орындардың бірі The Еmpire қонақүйіне хабарласып көрді. Телефон тұтқасын алған қызметкер "қонақүйге су кіргенін, конференция залдың ішіне де су кіргенін" айтты. Ал екінші орын Амангелді Жахинге "техникалық себептен" өткізе алмайтынын айтқан.

Дегенмен 28 тамыз күнгі бірнеше талпыныстан кейін белсенділер ақыры Жыланбаевтың жағдайына қатысты баспасөз жиын жеделдетілген режимде өткізе алды.

Жиында спикерлер түрмедегі Жыланбаевтың денсаулығына қатысты шағымдары барын, түрмедегі антисанитария және өзге де жайттарды баяндады.

"Жыланбаев осыған дейін билік өкілдерінің айтқанын жоққа шығарды. Бізге Жыланбаевтың мерзімсіз аштығы "ағзаны жаттықтыру" сияқты қылып көрсетуге тырысып жатыр. Бірақ Мараттың өзі айтып отыр: бұл жасанды ұйымдастырылған қылмыстық іске, үкімге, түрмедегі жағдай, спортпен айналысуға мүмкіндік бермеуге қарсы амалсыздан жасалып отырған акт, наразылық. Әр барған сайын адвокаттан, нақты менен кассациялық шағымды, конфиденциалды құжаттарды, жазбаларды тартып алады. "Бір парақ қағаз бен қалам ал да кір, барлық құжатты тастап кет, келіспесең жолың ашық" дейді. Мұндай адам құқығын, адвокаттың құқығын бұзуды қайдан көрдіңіз?... Бұл Конституцияға қайшы – 13, 18-баптарында адвокатпен құпия жазбаға, сотпен қорғалу құқығының сақталуына кепілдік береді. Қылмыстық-атқару кодексінің 13-бабы сотталушылармен олардың намысын қорлайтын қарым-қатынас жасауға тыйым салады. Бірақ Мараттың камерасында антисанитария, оны медбөлімге ауыстырмайды, тәртіптік камерада егеуқұйрықтар. Спортпен айналысуға мүмкіндік жоқ, тіпті сурет салуға да рұқсат жоқ. Қазақстан ратификациялаған халықаралық азаматтық және саяси құқық пактінің 10-бабы бойынша бас бостандығынан айырылған сотталушыларға адамгершілікпен қарау керек" деді адвокат Мейіржан Досқараев жиын кезінде.

Кейінгі айлары түрмедегі оппозиция белсендісі Марат Жыланбаевтың денсаулығына қатысты қарама-қайшы ақпараттар жарияланып жатыр. Құқық қорғаушылар түрмеде "ұзақмерзімдік аштық жариялады" деген Марат Жыланбаевтың денсаулығына қатысты дабыл қағып, оған медициналық көмек көрсетуді және оған тәуелсіз құқық қорғаушыларды, журналистерді кіргізуді талап еткен, азаматтық белсенділер оны босатуды талап еткен.

Ал қылмыстық-атқару жүйесі департаменті оның "денсаулығы мүшкіл" деген ақпаратты жоққа шығарған. Жыланбаевқа кіріп шыққан Адам құқықтары жөніндегі уәкілінің жанындағы үйлестіру кеңесінің хатшысы Раиса Шер оның суреттерін жариялап, "оның халі жақсы, денсаулығына қатысты еш шағымы жоқ. Бұған қоса ол тұрақты түрде спортпен шұғылданады, соның ішінде өзі ұнататын спорт түрі – жүгірумен де айналысады, кітапханаға барып, кітап оқиды" деген. Ал адам құқықтары жөніндегі уәкіл Артур Ластаев белсендінің денсаулығы күрт нашарлады деген сөздерді "хайп" деп атаған.

Кейін Жыланбаевқа кіріп шыққан адвокаттары оның Адам құқығы уәкілімен кездесу кезінде айтқан түрмедегі антисанитария, егеуқұйрықтар мен тышқандар, аштық ұстау себебі мен өзге де заңсыздықтар туралы айтқаны, бірақ Шердің жазбасында ол жөнінде айтылмағаны белгілі болғанын жеткізген.

Жыланбаевтың ахуалы жайлы дабыл қаққан құқық қорғаушы Төреғожинаға 31 шілдеде 78 мың теңге айыппұл салынды. Оған "жалған ақпарат таратты" деген айып тағылды. Ал құқық қорғаушы айыпқа келіспеді. Апелляциялық сот шешімді өзгертпеді. Халықаралық ұйымдар шешімді сынады.

• 61 жастағы Марат Жыланбаев – Гиннестің рекордтар кітабына енген жеті рекордтың иегері атанған ультрамарафоншы ретінде көпке танылған. Ол тіркелмеген оппозициялық "Алға, Қазақстан!" партиясының бастамашыл тобының жетекшісі болған. 2023 жылдың көктемінде белсенді қамауға алынып, оның ісін жабық қараған Астана соты сол жылы қарашада Марат Жыланбаевты "экстремистік ұйым ісіне араласты" және "экстремизмді қаржыландырды" деген айып бойынша жеті жылға бостандығынан айырған.
• Соттың ұйғарымы бойынша Жыланбаев: "Қазақстанның демократиялық таңдауы" қозғалысы экстремистік ұйым деп танылғанын біле тұра Астана қаласы аумағында "ҚДТ" ұйымының қызметіне белсенді түрде араласып, Мұхтар Әблязов ұйымдастырған заңсыз митингілерге қатысқан. Сонымен қатар, Әблязов пен және оның шетелдегі штабымен байланыс орнатып, олардың Конституциялық құрылымды күштеп өзгертуді көздейтін тапсырмаларын орындаған. 2021 жылы Жыланбаев М.Т. қоғамға қауіпті салдарды түсіне отырып, Әблязовтың тапсырмасын орындап, Астана қаласындағы Республика даңғылында орналасқан ашаршылық құрбандарына арналған ескерткішке келіп, "ҚДТ" ұйымының қызметін насихаттаған. 2022-2023 жылдары Жыланбаев М.Т. "ҚДТ" қызметінің экстремистік сипатын біле тұра, басқа адамдармен сөз байласып, оған ақпараттық, қаржылық және өзге де көмек көрсеткен. Әлеуметтік желіде ұйымды қаржыландыруға және оған қосылуға шақырған". Сот оны қоғамнан оқшаулап қана түзетуге болады деген ұйғарымға келген.
• Жыланбаев пен оның жақтастары тағылған айыптарды саяси астары бар деп жоққа шығарды.
• 2018 жылы Қазақстан соты ҚДТ қозғалысын "экстремистік ұйым" деп танып, қызметіне тыйым салған. Ал Еуропарламент 2019 жылы наурызда қабылдаған қарарында ҚДТ-ны "бейбіт оппозициялық ұйым" деп атаған.
• Қазақстандық құқық қорғаушылар биліктің саясатын қатты сынайтын Марат Жыланбаевты "саяси тұтқындар" тізіміне қосқан. Ресми Астана елде саяси тұтқын жоқ, ешкім саяси ой-пікіріне бола қудаланбайды дейді.

28 тамызға қараған түні Ресей әскері Киевті дрон және ракеталармен тағы атқылады. Қазір кемінде сегіз адам қаза болғаны белгілі, кемі екеуі – бала. Тағы 38 адам зардап шеккен, 30-ы ауруханаға жатқызылған.

20-дан астам орында ғимараттар бүлінген не қираған. Арасында Дарницкий, Днепр, Соломенск, Шевченко аудандары бар.

Дарницкий ауданында бес қабатты тұрғын үйдің подъезі опырылып түскен, үйінді астында адамдар болуы мүмкін. Іздеу-құтқару жұмысы жалғасып жатыр.

Ресейлік альпинист Наталья Наговицына қалып қалды деген Жеңіс шыңына тепловизоры бар дрон жіберілген. Қатты жел мен ауа райының нашарлығына қарамастан видео алынды. Бұл жөнінде Қырғызстанның ұлттық қауіпсіздігі жөніндегі мемлекеттік қызметі (ҰҚМК) хабарлады.

ҰҚМК дерегінше, видеоларды қарап, талдағаннан кейін альпинист Наталья Наговицына қалған орында тіршілік белгісі анықталмаған.

12 тамызда Наговицина шыңда аяғы сынып, қалып қалған. Оның жанындағы адам алғашқы көмек беріп, көмек сұрау үшін төменге түсуге мәжбүр болған.

Наговицинаға Италия және Германияның альпинистері көмектесуге тырысқан, олар оған тамақ, су, жылы киім апарып берген. Ізінше екеуі де қаза болған. 2021 жылы сол шыңда альпинистің күйеуі қаза болған.

Жеңіс шыңы әлемдегі ең күрделі шыңдардың бірі. Оның биіктігі - шамамен 7400 метр. Жеңіс шыңы – әлемдегі ең күрделі шыңдардың бірі. Оны бағындыруға тырысқандар арасында адам өлімі жиі кездеседі. Кейінгі 70 жылда бұл шыңда құтқару операцияларының ешқайсысы сәтті болмаған.

25 тамызда Қазақстанның Голландиядағы елшілігі алдында бірнеше қазақстандық саяси тұтқындарды босатуды талап етіп, наразылық өткізді. Өздері жіберген видеодан Қымбат Әбеу, Ершат Төлеубай, Серік Әжібай, Тасқын Құдайберген есімді азаматтар жүргені көрінеді.

Өздерінің сөзінше, олар бірнеше жыл бойы осындай жүзден астам наразылық өткізген.

Осы апта басында түсірілген видеода олардың алдына елшілік өкілі шыққаны көрінеді. Ол наразылық жасап тұрған азаматтардан "Қазақстан азаматысыздар ма?" деп сұрайды. "Иә" деген жауап алғаннан кейін Қазақстан заңына сәйкес, өтінішпен қатар жеке куәлік, мекенжайлары көрсетілген құжат керек керегін айтады.

Ізінше наразылар эмоцияға беріліп, Қазақстан билігін сынағаннан кейін елшілік өкілі оларға "экстремистік ұран" таратпауды айтады. Ал бұған наразылар "азаматтық ұстанымымызды айтсақ, экстремист боламыз ба?" деп ашуланады.

"Көшеге шыққандардың барлығын террорист деп атайды. Біз айтсақ шындықты айттық. Халықтың үнін айтып отырмыз. Біз біреуге қол көтердік пе, қалаймақан жасадық па? Бәрін заң жүзінде жасап жатырмыз" дейді наразылар.

Бұдан кейін наразы белсенділер елшілік алдында "Марат Жыланбаевқа бостандық!", "Марат Жыланбаевқа бостандық! Думан Мұхаммедкәрім, Әйгерім Тілеужан және солар бастаған барлық саяси тұтқынға бостандық! Елім, жерім деген батыр ұл-қыздарға бостандық!" деп айқайлайды.

Наразылық кезінде Қаңтар оқиғасы кезінде Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың ескертпей, оқ атуға бұйрық бергені, Қазақстанда заң үстемдігі жоқ деген пікірлер айтылады.

Бұл азаматтар осыған дейін Қазақстандағы түрлі қоғамдық-саяси мәселелерге қатысты пікірлерін айтып, Қазақстанның Голландиядағы елшілігі алдында талай наразылық акциясын өткізген.

Қазақстандағы саяси қудалау туралы жазатын Тірек.инфо сайтының мәліметінше, қазір Қазақстанда 26 саяси тұтқын бар. Олардың арасында "экстремизм" бойынша айыпталған оппозициялық белсенді, марафоншы Марат Жыланбаев, журналист, белсенді Думан Мұхаммедкәрім, белсенді Әйгерім Тілеужан, Тоқаевты "20 мың террорист" деген сөзі үшін сотқа бермек болған Тимур Дәнебаев және өзге де тұлғалар бар. Олардың басым бөлігі Қанды Қаңтардан кейін сотталған.

Халықаралық құқық қорғау ұйымдары Қазақстанды экстремизм бабын оппоненттеріне қарсы қолданбауға, азаматтардың пікір айту және жиналу құқығын шектемеуге, саяси тұтқындарды босатуда жиі шақырады.

Ресми Астана елде саяси қудалау барын мойындамайды.

Батыс елдері бейбітшілік келісімі жасалғаннан кейін жүзеге асырылатын Украина қауіпсіздігіне кепілдік беру жүйесін талқылап жатыр. Бұл жөнінде дереккөздерге сүйенген Financial Times жазды.

Басылым өкілдерінің жазуынша, бірінші қорғаныс сызығына шекарадағы демилитаризацияланған аймақ кіруі керек және ол Киев пен Мәскеу келісімінен кейін үшінші елдерден жасақталған бітімгер әскердің бақылауында болуы мүмкін.

Екінші қорғаныс сызығында НАТО қару-жарағымен қаруланған және дайындықтан өткен украин әскері болады. Негізгі қорғанысты солар қамтамасыз етпек.

Үшінші қорғаныс сызығында елдің ішіне орналасқан және АҚШ-тың қолдауына ие Еуропа күштері болмақ.

Вашингтон Украинаға әскер жібермейтінін айтқан, бірақ барлау деректері, бақылау құралдарымен бөлісіп, Украинаның әуе қорғаныс жүйесін дамытуға үлес қосуға дайын екенін айтқан. Десе де АҚШ президенті Дональд Трамп әкімшілігінің бір бөлігі Украина қауіпсіздігіне кепілдік беру мәселесіне скептицизммен қарайды.

Бұған дейін Bloomberg агенттігі соғыстан кейін Украина аумағына шамамен он шақты ел әскер жіберуге дайын деп жазған.

Ресей президенті Владимир Путин Аляскада Дональд Трамппен кездесу кезінде Украина қауіпсіздігін қамтамасыз ету идеясын қолдайтынын атап өткен. Ресей сыртқы істер министрлігі ұжымдық қауіпсіздікке кепілдік мәселесін қарастырған кезде көршілердің мүдделері де ескерілуі керек екенін айтқан.