Халықаралық Human Rights Watch адам құқығын қорғау ұйымы журналист, белсенді Думан Мұхаммедкәрімге "экстремизм" бойынша негізсіз айып тағылып отырғанын алға тартып, Қазақстан билігін журналистке тағылған айыптарды алып тастап, өзін босатуға үндеді. Журналист Думан Мұхаммедкәрімнің соты жақындаған тұста штаб-пәтері Нью-Йоркте орналасқан халықаралық ұйым 8 ақпанда осындай мәлімдеме таратты. Ұйым мәлімдемеде елде үкімет сыншыларын осыған ұқсас айып бойынша қудалау күшейгенін де жазады.

"Не дейді" YouTube-арнасының авторы, журналист Думан Мұхаммедкәрім “тыйым салынған ұйым ісіне араласу” және “экстремизмді қаржыландыру” баптары бойынша күдікке ілінген. Оған мұндай айыптың тағылуына қуғындағы экс-банкир, оппозициялық саясаткер Мұхтар Әблязовтан алған сұхбаты түрткі болған. Мұхаммедкәрімге 9 жылға дейін түрме жазасы қаупі төніп тұр. Журналист 2023 жылдың маусым айынан бері қамауда отыр. Оның қамау мерзімі бірнеше рет ұзартылды.

"Қазақстан билігі билікті сынап, бейбіт түрде жиналу құқығын жүзеге асырғысы келген тәуелсіз журналистің үнін тұншықтыруға тырысып жатыр. Қазақстан билігі Қылмыстық кодекстегі "экстремизм" түсінігін тарылтып, бұл айыптарды үкімет сыншыларына қарсы пайдалануын доғаруға тиіс" деді Human Rights Watch ұйымының Орталық Азия жөніндегі жетекші зерттеушісі Мира Ритман.

Ұйым Думан Мұхаммедкәрімнің YouTube-тағы "Не дейді?" арнасының 145 мың жазылушысы бар екенін еске салып, кейінгі екі жылда журналист елдегі ірі наразылықтар (арасында Қанды Қаңтар да бар) мен биліктің оған реакциясы және салдары туралы ақпарат таратқанын айтады. Мұхаммедкәрім 2023 жылы көктемде тәуелсіз кандидат ретінде парламент сайлауына да қатысқысы келген, алайда кандидат ретінде тіркеле алмаған.

Айыптау актісінің көшірмесіне сүйенген ұйымның жазуынша, мемлекет тағайындаған психологиялық және филологиялық сараптама Мұхаммедкәрімнің кейбір сөздері "экстремистік идея мен көзқарасты" насихаттайды деген тұжырымға келген.

Бұған қоса, мемлекеттік сарапшы журналистің сөзінен "Қазақстанның демократиялық таңдауы" (Астана соты шетелде тұратын экс-банкир Мұхтар Әблязовтың "Қазақстанның демократиялық таңдауы" қозғалысын "экстремистік ұйым" деп танып, қызметіне тыйым салған. Еуропарламент ҚДТ-ны "бейбіт оппозициялық ұйым" деп атайды) қозғалысының ісіне "араласатындығын көрсететін белгілерді байқаған".

Дегенмен сараптама Мұхаммедкәрім мен Әблязов сұхбатта "елде саяси өзгерістер қалай бейбіт түрде болуы қажеттігін" талқылағанын айтып, "сараптамаға ұсынылған материалда наразылық ұйымдастырып, билікті күшпен тартып алуға шақыратын үндеу жоқ" деген қорытынды жасаған.

Ұйымның жазуынша, Мұхаммедкәрімді билік сонымен бірге YouTube-тағы сұхбаттың астына Әблязовқа қаржылай көмек көрсетуге шақыратын банк реквизиттері жазылған жазба қалдырғаны үшін "экстремизмді қаржыландырды" деп те айыптап отыр.

Айыптау актісінде сонымен бірге 2023 жылы 1 мамыр оппозиция митингісі қарсаңында - Мұхаммедкәрімнің 29 және 30 сәуірде өзін-өзі түсірген екі видеосы да айтылады. Мемлекеттік сарапшы видеодағы Мұхаммедкәрімнің сөздерінде "экстремистік идея мен көзқарасты насихаттау белгілері бар" деп тұжырым жасаған.

Ал адвокаты Ғалым Нұрпейісов құқық қорғау ұйымына аталған видеоларда Мұхаммедкәрім "Қазақстандағы саяси оқиғалар жөнінде айтқан, бары сол" деген.

Думан Мұхаммедкәрім Қазақстанда "бейбіт жиын өткізу тәртібін бұзды" деген айыппен де бірнеше рет әкімшілік жазаға тартылған. 2023 жылдың 21 наурызы мен 22 маусымы аралығында ол "көшеге шығуға ниет білдіргені үшін" 75 күн әкімшілік қамауда отырған, деп жазды ұйым.

HRW Думан Мұхаммедкәрім кейінгі айларда экстремизммен байланысты айыптаулар бойынша сотқа тартылған екінші сыншы екенін еске салып, былтыр күзде 7 жыл түрмеге кесілген танымал марафоншы, оппозиция белсендісі Марат Жыланбаевты да атап өтеді.

Ұйымның жазуынша, 2018 және 2022 жылдар аралығында билік "экстремизммен" байланысты "бұлыңғыр, ауқымы кеңейтілген" айыптармен ондаған үкімет сыншысын қудалаған. Human Rights Watch ұйымы пікір айту және жиналу еркіндігі, әділ сот құқығын бұзған жағдайлар құжатқа түсірілгенін де атап өтеді.

2019 жылы Қазақстанға келген БҰҰ-ның терроризммен күрес кезінде адамдардың құқығын қорғау ісі бойынша арнайы сарапшысы Фионнуала Ни Аолэйн Қазақстанда экстремизм ұғымының ұлттық заңнама мен тәжірибеде қолданылуына едәуір алаңдаушылық білдірген. HRW мәлімдемеде осыны еске салады.

Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың 3 қаңтар күнгі сұхбатында "біздің заңнамада азаматтардың саяси көзқарастары үшін қудалануына жол ашатын бірде-бір бұйрық, заң немесе нормативтік құжат жоқ" деген сөзін еске салған ұйым:

"Жыланбаевтың саяси өзгерістерге шақыруы немесе Мұхаммедкәрімнің Әблязовтан сұхбат алуы сияқты сияқты зорлық-зомбылықсыз әрекеттер немесе тұжырымдар үшін үкімет сыншыларын қылмыстық қудалау халықаралық деңгейде қорғалған адам құқықтарын бұзады" дейді.

"Думан Мұхаммедкәрім мен Марат Жыланбаев онсыз да себепсіз көп күнін қамауда өткізді. Екеуі де босатылуы тиіс" деп түйіндейді ұйым.

Жергілікті құқық қорғаушылар Марат Жыланбаев пен Думан Мұхаммедкәрімді "саяси тұтқындар" қатарына қосқан.

Думан Мұхаммедкәрімнің ісі бойынша алғашқы сот тыңдауы 12 ақпанға белгіленген.

Еуроодақ Ресейге тыйым салынған бірқатар тауар түрлерін тасымалдағаны үшін Қазақстанға алғаш рет санкция енгізуді қарастырып жатыр. Бұл жөнінде Bloomberg жазды.

Еуроодақ бұған дейін "Ресейге тыйым салынған тауар түрлерін тасымалдауға қатысы бар" бірнеше қазақстандық компанияға салған. Басылымның жазуынша, енді тұтас Қазақстанға салынуы мүмкін. Мәселе белгілі бір жабдық түрлерін импорттауға тыйым салу жөнінде болып отыр. Одақтың сауда орындарының дерегінше, мұндай тауардың көп бөлігі сол күйінше Ресейге тасымалданып, Украинаға қарсы соғыста пайдаланатын қару өндірісінде қолданып жатыр.

Жалпы Еуроодақ 19-санкция пакетінде бірқатар ресейлік банктер мен энергетика компанияларына қарсы санкция енгізуді қарастырып отыр. Бұған қоса, ірі мұнай компанияларына да қатысты шектеу қою жоспарда бар.

"Біз Ресейді бейбітшілік келіссөзге баруға итермелеу үшін қысымды арттыруымыз керек. Қазір АҚШ-пен осыған күш салып жатырмыз. Ресейге көбірек қысым жасау үшін, санкция тиімді әрекет етуі үшін күш біріктіріп жатырмыз" деді Еуропа кеңесінің төрағасы Антонио Коста.

Еуроодақтың санкциясына Алматыда шоғырланған Kazstanex және "Металлстан" компаниялары ілінген еді. Оның алдында қазақстандық Elem group және DA Group компаниялары да ЕО санкциясына ілінген еді. Бұған дейін Қазақстан билігі АҚШ пен Батыс елдерінің санкциясына іліккен елдегі кей компания жұмыс істемейтінін айтқан.

Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Израильдің Катардағы шабуылын айыптады.

“Қандай мақсатты көздесе де, мұндай әрекетке жол беруге болмайды. Бұл Қатар мемлекетінің егемендік құқығын бұзады және халықаралық құқық қағидаттарына қайшы келеді” деп жазылған Ақорданың хабарламасында.

Израиль әскері 9 қыркүйекте ХАМАС ұйымының (АҚШ, ЕО террорлық ұйым деп таныған) жоғарғы басшылары Катар астанасы Дохада болғанда шабуыл жасаған. Бұл – Израильдің Катар аумағындағы алғашқы операциясы.

Израиль мұны Иерусалимдегі терактіге жауап ретінде атаған. АҚШ бұл шабуылға қатысы жоғын мәлімдеді. Бірқатар елдер шабуылды айыптады. Қазақстанмен қатар арасында Түркия, Оман, Алжир, Ливан да бар.

Израиль ақпарат құралдарына сүйенген BBC-дің жазуынша, шабуылдың салдарынан ХАМАС-тың шетелдегі бөлімінің жетекшісі Халед Машааль қаза болған. Израиль оны 1997 жылы Иорданияда өлтірмек болған.

Владимир Путин АҚШ президенті Дональд Трамп пен оның арнайы уәкілі Стив Уиткоффқа Донбасты "максимум төрт айда" толық басып алатынын айтқан. ABC News арнасына берген сұхбатында Украина басшысы Владимир Зеленский осылай деп айтты.

"Бұл жауынгерлік дайындығы мықты әскермен нығайтылған бөлік. Ол қамал сияқты...Егер әскерімізді әкетсек, ол тұтас Донбасты алады. Одан әрі қарай - Харьковке қарай 90 шақырым жылжымайды дегенге кім кепілдік береді? Ол әрдайым Харьковты алғысы келген" деді Зеленский.

Бұған дейін Путин 15 тамызда Аляскадағы екіжақты кездесу кезінде Трампқа Украина бойынша "бейбітшілік жоспарын" таныстырғаны жөнінде ақпарат шыққан. Ол жоспарға сәйкес, Украина Ресейге Донбастың басып алынған аумағын беруі керек, Кремль есесіне оған қарсы соғыс бастамайтыны жөнінде жазбаша хат береді.

"Ол президент Трамппен қатты кездескісі келді және Путиннің соған қол жеткізуі – қайғылы" деді ол. "Путин менімен кездескісі келмейді, бірақ АҚШ президентімен кездескісі келеді, ол әлемге өзінің кездесуінен сурет пен видеоларды көрсеткісі келеді" деді ол.

Ақ үйде 18 тамызда Зеленский және Еуропа басшыларымен келіссөзден кейін Дональд Трамп Украина мен Ресей президенттерінің екіжақты кездесуін ұйымдастыратынын айтқан. 3 қыркүйекте Путин Зеленскиймен Мәскеуде кездесуге дайын екенін білдірген.

"Менің елімді ракетамен атқылап жатқанда Мәскеуге бара алмаймын. Бұл айдан анық болып тұрған нәрсе және ол мұны жақсы біліп отыр" деді Зеленский. Оның сөзінше, Путин мұны "уақытты созу үшін" айтып отыр.

Израиль әскері 9 қыркүйекте ХАМАС ұйымының (АҚШ, ЕО террорлық ұйым деп таныған) жоғарғы басшылары Катар астанасы Дохада болғанда шабуыл жасады. Бұл – Израильдің Катар аумағындағы алғашқы операциясы.

Израильдің қорғаныс әскері "[ХАМАС ұйымына] қатысы жоқ адамдар зардап шекпес үшін жоғары дәлдікпен көздейтін қару мен барлау ақпараттары пайдаланылды» деп мәлімдеді.

Ал Катар сыртқы істер министрлігінің өкілі Мәжит Әл-Ансари ресми Доха ХАМАС өкілдеріне жасалған шабуылды "айыптайтынын" айтқан. Оның сөзінше, шабуыл ХАМАС үйымының саяси бюросының бірнеше мүшесі тұратын үйге жасалған.

"Бұл – барлық халықаралық заң нормаларын бұзу әрі катарлықтар мен Катар тұрғындарының өміріне қауіп төндіру" деді Катар сыртқы істер министрлігі мәлімдемесінде.

"Әл Жазира" телеарнасы шабуыл ХАМАС ұйымының Дохадағы жиналатын орнына жасалғанын айтады.

Ал "ХАМАС" өкілдері "Әл Жазира" арнасына "Дохада қозғалыс лидерлері АҚШ президенті Дональд Трамптың Газадағы атысты тоқтату бойынша ұсынысын талқылап жатқанда шабуыл жасалды" деген.

Кеше, 8 қыркүйекте Иерусалимде теракт болып, бірнеше адам жолаушылар автобусын атқылаған. Шабуылдан алты адам қаза тауып, 12 адам жараланған еді. Бұл шабуылды ХАМАС өз мойнына алды.

The Times of Israel басылымы дереккөздеріне сілтеп, Израиль Дохадағы ХАМАС қозғалысының өкілдеріне шабуыл жасау үшін АҚШ президенті Дональд Трамптан рұқсат алған деп жазды. 8 қыркүйекте Трамп ХАМАС-қа "соңғы ескерту» жасап, израильдік тұтқындарды босатуды талап еткен.

2023 жылы 7 қазанда ХАМАС Израильге шабуыл жасап, ондаған адамды кепілге алған еді. Қазір кепілге алынған адамдардың біразы әлі босатылған жоқ. ХАМАС-тың шабуылына жауап ретінде Израиль Газа секторына шабуылдап, 64 мың адам қаза тапқаны айтылады.

Ресейдің пропагандалық "Россия сегодня" медиасы мен RT телеарнасының бас редакторы Маргарита Симоньян 8 қыркүйек кешкісін телеграмында операция жасатқанын жазды. Ал бір күн бұрын, 7 қыркүйекте ол "Вечер с Владимиром Соловьевым" бағдарламасының эфирінде "қорқынышты, ауыр дертке" шалдыққанын айтқан еді.

Эфирде Симоньян операция жасататынын меңзеп, омырауының сол жақ тұсын көрсеткен еді. Одан кейін ол жасалатын ота мастэктомия (қатерлі ісікке байланысты сүт безін алып тастау) екенін айтқан.

Ресейлік ақпарат көздері кремльшіл пропагандист-журналистің қатерлі ісікке шалдыққанын жазды.

45 жастағы Маргарита Симоньян 2005 жылдан бері RT телеарнасын, 2013 жылдан бері "Россия сегодня" агенттігін басқарады.

Ол бірнеше рет Қазақстанға қатысты қатқыл сөздер айтып, Қазақстан қоғамында сынға ұшыраған. Мәселен, 2024 жылы желтоқсанда Симоньян "Эхо" радиостанциясында "Украина мен Сирияға ғана емес Қазақстандағы "бармелейлермен" (орыс ертегісіндегі бұзық кейіпкер – Ред.) күреске әскер жіберсек бақытты болар едім" деген еді.

Бұған қоса 2022 жылы Қазақстан тарабы Украина аумағындағы "ЛНР" мен "ДНР" сепаратистік аймақтарын мойындамайтынын айтқанда Симоньян "Оларды не үшін құтқардық сонда?" деп айтқан. Осылайша ол 2022 жылы Қаңтар оқиғасы кезінде Қазақстанға ҰҚШҰ әскерінің жіберілгенін меңзеген.

• Симоньянның оның күйеуі, режиссер Тигран Кеосаян 2025 жылы қаңтарда клиникалық өлімге түсіп, әлі күнге дейін ес-түссіз жатыр.
• 2022 жылы мамырда Қазақстан Жеңіс күніне парад өткізуден бас тартқанда, Кеосаян Қазақстанға қарата "Украинаға қараңдар, дұрыстап ойланыңдар. Біздің жауапты адамдар Қазақстанмен қарым-қатынас деңгейін қайта қарауы керек" деген еді. Кеосаянның сес көрсеткен сөзі де Қазақстан қоғамында қарсылыққа ұшыраған.
  
  Кейін Қазақстан сыртқы істер министрлігі Кеосаянды "елге келуге тыйым салынғандардың" тізіміне қосқан.

Непал билігі әлеуметтік желілердің бұғатталуына қарсы наразылықты тарату кезінде 19 адам қаза тапқан соң райынан қайтып, бұғатты тоқтатты. Бұл туралы үкіметке сілтеп Рейтер агенттігі хабарлады.

Сейсенбі күні сондай-ақ ел премьер-министрі Шарма Оли отставкаға өтініш бергені мәлім болды.

Наразылыққа көбіне жастар шығып жатыр. Шерушілердің айтуынша, әлеуметтік желілердің бұғатталғанына қарсы "Z ұрпақ" акциясы кезінде мыңнан астам адам жарақат алған.

Танымал мессенжерлер мен әлеуметтік желілерге тыйым өткен аптада күшіне енген.

"Біз әлеуметтік желілерді бұғаттауды тоқтаттық. Олар енді жұмыс істеп тұр" деді Рейтерге Непалдың Байланыс және ақпараттық технологиялар министрі Притви Субба Гурунг. Ақпарат агенттігі министр сөзін тексеріп, сейсенбі таңында ел аумағында әлеуметтік желілер істеп тұрғанына көз жеткізді.

Бірақ наразылық акциясы сейсенбі күні де жалғасты. Оған ел астанасы Катмандуда комендант сағаты енгізілгені тосқауыл болмады. Рейтер агенттігінің хабарлауынша, наразылар бірқатар саясаткердің резиденциясына өрт қойған. Олар парламент алдына жиналып, үкіметке қарсы ұрандар айтып тұр.

8 қыркүйек күні наразылар парламентке басып кірмек болған кезде полиция көз жасын ағызатын газ қолданып, резеңке оқ атқан.

Бұғаттауға YouTubem, X (бұрынғы Twitter), Reddit, LinkedIn, WhatsApp, Facebook және Instagram секілді платформалар ұшыраған. Билік бұл платформалар тиісті тіркеуді өтпеді деген. Тамызда Непал жоғарғы соты қаулы шығарып, интернеттегі жалған ақпарат күрес мақсатында онлайн-сервистер мемлекет бақылауына алынуы керек деген.

Бұл қадамды айыптаушылар Непал өкіметі танымал мессенжерлерді реттеуді емес, өз бақылауына алуды ойлап отыр дейді.

Forbes Kazakhstan журналы 9 қыркүйекте "Қазақстандағы ең ықпалды 25 әйел" рейтингін жариялады. Бірінші орында "Халық банктің" басқарма төрайымы Үміт Шаяхметова тұр.

Ал мемлекеттік басқару саласынан қаржы нарығын дамыту және реттеу агенттігінің басшысы Мадина Әбілқасымова, мәдениет және ақпарат министрі Аида Балаева, еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Светлана Жақыпова, президенттің көмекшісі Тамара Дүйсенова, азаматтық авиация комитетінің басшысы Салтанат Томпиева енген.

Бизнес саласынан Telli Ondiris косметикалық брендінің иесі Әсел Тасмағамбетова (ҰҚШҰ бас хатшысы Иманғали Тасмағамбетовтің қызы), қоршаған орта министрі болған Нұрлан Қаппаровтың әйелі Гаухар Қаппарова, Алматының экс-әкімі Ерболат Досаевтың әйеті Гүлнар Досаева бар.

Квагисектордан рейтингке үш әйел – президент телерадиокешенінің президенті Раушан Қажыбаева, "Отбасы банктің" басқарма төрайымы Ләззат Ибрагимова, "Даму" кәсіпкерлікті дамыту қорының тәуелсіз директоры Алина Алдамберген енген.

БАҚ саласынан Orda.kz сайтының редакторы Гүлнара Бажкенова, құқық қорғау саласынан Конституциялық сот төрайымы Эльвира Азимова, балалар құқығы жөніндегі уәкіл Динара Закиева, "Қазақстандағы парламентаризмді дамыту қорының" төрайымы Зәуреш Батталова бар.

Мәдениет пен ғылымнан музыкант Жәния Әубәкірова мен биология ғылымдарының докторы, президенттің ғылым мен инновация бойынша кеңесшісі Күнсұлу Закария енген.

Forbes Kazakhstan мұндай рейтингті екінші рет жариялап отыр. Былтырғы тізімге президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың қарындасы, Кемел Тоқаев қорының құрушыларының бірі Қарлыға Ізбастина болған еді.

"Президенттің қарындасы және үш Ізбастиннің анасы қоғамға ықпалы жоқ деп айтатындар мені таспен атса болады" деген еді Forbes журналының рейтингтер бойынша редакторы Ардақ Бөкеева "Гиперборей" Youtube-каналына берген сұхбатында.

68 жастағы Қарлыға Ізбастина – дипломат, Қазақстанның Болгариядағы бұрынғы елшісі Теміртай Ізбастиннің әйелі. Екеуінің үш ұлы, бір қызы бар. Мұхамед Ізбастин – бизнесмен әрі елдегі ықпалды кәсіпкерлердің рейтингіне енген. Қаныш Ізбастин елдегі бірнеше ұлттық компанияда басшылық қызметте. Ал Бекет Ізбастин – "Қазмұнайгаздың" еншілесі PSA компаниясының бас директоры.

Былтырғы рейтингте болған құқық қорғаушы, "Ар. Рух. Хақ" ұйымының жетекшісі Бақытжан Төреғожина да биылғы тізімде жоқ. Биыл сот Төреғожинаны "жалған ақпарат таратты" деп айыптап, айыппұл салған. Құқық қорғаушы түрмеде отырған азаматтық белсенді Марат Жыланбаевтың жағдайына назар аударту үшін желіде жазбалар жариялаған еді.

Forbes Kazakhstan рейтинг түзгенде 120-дан аса кандидат сарапталғанын, тізім саясаттанушылар, журналистер, кәсіпкерлер мен консатлинг және сараптама компаниялардың өкілдерінің дауыс беруі арқылы жасалғанын айтады.

Украина президенті Владимир Зеленский Ресей әскері Донецк облыы Краматорск ауданы Яровая ауылына әуеден шабуыл жасағанын мәлімдеді.

"Шабуыл зейнетақы беріліп жатқан кезде жасалған. Алдын ала ақпарат бойынша, 20-дан аса адам қаза тапты" деді ол.

Желіде тараған видеода жерде бірнеше адамның мәйіті шашылып жатқаны көрінеді.

Краматорск ауданы майдан сызығына жақын орналасқан. Яровая ауылы Донец облысындағы Лиман қаласының солтүстік-шығысында жатыр. 2022 жылы ауылды Ресейдің бақылауында болған, бірақ кейін Украина әскері қайтарып алған еді. Бірнеше ай бұрын ауылдан эвакуация басталған.

Ресей қорғаныс министрлігі шабуылға қатысты ешқандай мәлімдеме жасамады.

Сейсенбі, 9 қыркүйек күні Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Конституциялық сот төрағасы Эльвира Әзімованы қабылдап, оның есебін тыңдады. Бұл туралы Ақорда баспасөз қызметі хабарлады.

Кездесуде Әзімова кейінгі 2,5 жылда Конституциялық сотқа азаматтардан 11 мыңнан астам өтініш түскенін айтқан.

"Конституциялық сот судьялары өтініштерді қарау барысында 5 мыңнан аса құқық нормасын зерделеді. Тексеру қорытындысы бойынша 300-ден астам шешім қабылданды. Соның ішінде заңдар мен басқа да нормативтік актілердің Конституцияға сәйкестігі тұрғысынан 74 қорытынды қаулы шығарылды. Осылайша, 20 құқық нормасы Конституцияға қайшы деп танылып, 25 құқық нормасына нақты түсіндірме берілді" деп келтірді оның сөзін Ақорда баспасөз қызметі.

Әзімованың баяндауынша, осы күнге дейін Конституциялық соттың 41 қаулысы заңдарға түзету енгізу арқылы орындалған. Қазір парламент палаталары 19 қаулының талабын ескеретін 8 заң жобасын қарастырып жатыр.

Қазақстанда Конституциялық сот 2023 жылғы қаңтардан бастап жұмыс істей бастады. Мұндай Қазақстанда бұрын да болған. 1990 жылдардың басында қызмет еткен бұл сот 1995 жылғы конституциялық реформадан соң кеңеске айналған.

2022 жылғы жолдауында Тоқаев Конституциялық кеңеске қарапайым азаматтар жүгіне алмайтынын айтып, Конституциялық сот құруды ұсынған.

Сот 11 судьядан тұрады. Президент сенат келісімімен төрағасын, төраға келісімімен Конституциялық сот судьялары арасынан төраға орынбасарын тағайындайды. Бұдан бөлек төрт судьяны президент, үш судьяны сенат, үш судьяны мәжіліс тағайындайды.

Конституциялық сот құрылғалы оған жетекшілік ететін Эльвира Әзімова оған дейін адам құқығы жөніндегі уәкіл қызметін атқарған.

Сарапшылар саяси жүйеде шынайы бәсеке болмай, Конституциялық соттың тәуелсіз болуы қиын екенін айтады.

Непалда әлеуметтік желілерді бұғаттауға қарсы наразылықты күшпен тарату кезінде кемі 19 адам мерт болып, 100-ден астам адам жапа шекті. Бұл туралы жергілікті және халықаралық БАҚ хабарлады. Рейтер агенттігінің жазуынша, наразылыққа ел аумағында 26 әлеуметтік желі мен платформаның бұғатталғаны түрткі болған. Бұғатталған платформалар арасында YouTube, Facebook, WhatsApp, Instagram және X желісі бар.

Тыйым 4 қыркүйек күні күшіне енген. Жергіліктің биліктің бұл қадамына аталған платформалардың елдегі Байланыс және ақпарат технологиялары министрлігінен уақтылы тіркеуден өтпегені себеп болған.

Негізінен жастар қатысқан наразылықта жемқорлықпен күрес мәселесі де қозғалған. Bloomberg басылымының хабарлауынша, Катмандуда шерушілер парламент ғимаратына басып кірмек болған, полиция оларды тарату үшін қару қолданған. Жергілікті шенеуніктің сөзінше, наразылардың кейбірі ғимарат алдындағы кедергілерден өтіп, парламенттің ішіне кіріп кеткен, жедел жәрдем көлігін өртеген, ғимаратты күзеткен полицейлерге түрлі зат лақтырған.

Непалдың байланыс министрі Притхви Суббаның мәлімдеуінше, полиция наразыларға су шашып, дубинка жұмсаған, резеңке оқ атқан. Полиция кемі 19 адам қаза тапқанын, 100-ден астам жарақат алғанын айтты. Басқа ақпарат көздері жапа шеккендер 400-ден асатынын хабарлап отыр.

Ел билігі бірнеше қалада комендант сағатын енгізген: кез келген жиынға, митингіге, наразылыққа, кездесуге және ереуілге тыйым салынған.

Непал ішкі істер министрі Рамеш Лехак наразылық тұсында отставкаға өтініш берді. Бұл туралы үкіметтегі дереккөзіне сілтеп The Katmandy Post басылымы хабарлады. БҰҰ Непал билігін кісі қазасын дереу тергеуге шақырды.

Чехия арнайы қызметтері Румыния және Венгрия құзырлы органдарымен бірлесіп Еуропада жұмыс істеген беларус тыңшылық желісін жойғанын мәлімдеді. Бұл туралы дүйсенбі күні Чехияның Қауіпсіздік және ақпарат қызметі (BIS) хабарлады.

Прага Беларусь елшілігі қызметкерін нон грата тұлға деп жариялады. Чехия құзырлы органдарының айтуынша, ол азамат дипломатиялық қызметті бүркеме ретінде пайдаланған барлау офицері болған. Ал Румынияда Беларуське жұмыс істеді деген Молдова арнайы қызметінің бұрынғы лауазымды қызметкері ұсталды. Бұл туралы Азаттықтың Беларус қызметі хабарлады.

BIS-тің ақпаратына қарағанда, Еуропадағы тыңшылық желісін Беларусьтің мемлекеттік қауіпсіздік комитеті құрған.

"BIS-ке және Чехия дипломатиясына тыңшылықпен айналысқан беларус агенттерін әшкерелегені үшін алғыс айтамын" деп жазды Чехия сыртқы істер министрі Ян Липавский X желісінде. "Елімізде агенттердің емін-еркін жүруіне жол бермейміз, Чехия Республикасын қорғаймыз".

Ұсталған дипломат Чехиядан 72 сағат ішінде кетуі керек. Әзірге оның аты-жөні айтылмай отыр.

Беларусьтің тыңшылық желісіне қатысы бар деген адамдардың бірі – Молдова барлау қызметі басшысының бұрынғы орынбасары. Азаттық радиосының Румын қызметі Румынияның Ұйымдасқан қылмыс пен терроризмді тергеу басқармасы 47 жастағы Молдова оцицерінің ұстағанын растады, бірақ әзірге оның да аты аталмады. Молдова офицері Беларусь үшін тыңшылық жасады деп айыпталып отыр. Ол қазір мемлекеттік құпия өзге біреуге беру арқылы сатқындық жасады деген күдікпен тергеліп жатыр. Бұл туралы "Настоящее время" телеарнасы мен Азаттықтың Беларусь қызметі хабарлады.

Тараған ақпаратқа қарағанда, күдікті кейінгі жылда Венгрия астанасы Будапешт қаласында Беларусьтің КГБ қызметкерлерімен екі рет кездескен.

Чехиядағы BIS қызметінің айтуынша, беларус агенттері дипломаттардың Еуропада емін-еркін жүру мүмкіндігін белсене пайдаланған. Чехия арнайы қызметінің басшысы Михал Коуделка осыны ілік етіп, Чехияның "Ресей мен Беларусьтің аккредиттелген дипломаттарына Шенген аймағында жүріп-тұруды шектеу туралы" ұсыныс айтқанын еске салды. Бұл ұсыныс қазір Еуроодақ деңгейінде талқыланып жатыр, бірақ әзірге ортақ шешім жоқ.

Беларусь билігі Чехия мен Румыния арнайы қызметтерінің бұл мәлімдемесі жайлы әзірге пікір білдірмеді.

Ресей президенті Владимир Путин Мемлекеттік думаға Азаптаудың, адамгершілікке жатпайтын және ар-намысты қорлайтын жаза тағайындаудың алдын алу жөніндегі Еуропалық конвенциядан шығу жөнінде жоба ұсынды.

Ресей конвенциядан шыққан соң өз түрмелеріне халықаралық инспекторларды кіргізуге міндетті болмайды. Сондай-ақ Азаптаудың алдын алу жөніндегі Еуропалық комитет ресейлік тұтқындардың шағымын қарастыруды доғарады.

Заң жобасына түсіндірме хатта 2023 жылдан бастап Ресейдің Еуропалық комитетте өкілі жоқ екені атап өтілген. Бұған Еуропа Кеңесінің Ресейден жаңа мүшені сайлау процесін бұғаттауы себеп болған. Ресей мұны алалау деп санайды.

Еуропалық конвенцияға Еуропа кеңесінің мүшелері қосылған. Ресей кеңесте 26 жыл болып, 2022 жылы одан шығып қалған.

Мәскеу азаптауға қарсы конвенцияға 1996 жылы қол қойып, ол екі жылдан кейін Ресейде күшіне енген.

Франция төменгі палатасы – Ұлттық ассамблея ел премьер-министрі Франсуа Байруге сенімсіздік білдірді. Үкімет басшысы енді отставкаға кетуге тиіс.

Дауыс берген депутаттардың 364-і сенімсіздік білдірген. Байруды тек 194 депутат қана қолдаған.

74 жастағы центрист Байру тоғыз ай бұрын премьер атанған. Ол кезде парламент оны қолдаған. Бірақ бұл жолы солшыл оппозиция да, оңшыл оппозиция да оған қарсы шығып, отставкаға кетуін талап етті. Президент Эммануэль Макрон жақтастары парламентте көпшілік дауысқа ие емес, сол себепті оған парламент қолдауын табатын басқа кандидат табу қиынға соғуы мүмкін.

Сарапшылардың айтуынша, Байру үкіметіне сенімсіздік білдіруге себеп болған – бюджет мәселесі. Байру парламентке бюджет тапшылығын үнемдеу арқылы шешетін жоба ұсынған. Бірақ мұны солшыл популистер де, оңшыл популистер де қолдамаған.

Социалистер мәлімдеме жасап, Макрон қолдаса, үкіметке өз адамын ұсынуға дайын екенін айтты. Біріккен солшыл күштер кейінгі сайлауда жеңіске жетіп, әсіре оңшыл "Ұлттық бірлестік" партиясының ықпалын азайтқан. Макрон солшылдардың үкімет құруына екі рет қарсы шықты.

"Ұлттық бірлестік" пен әсіре солшыл "Бағынбаған Франция" парламентті таратып, жаңа сайлау өткізуді талап етіп отыр. Сарапшылардың айтуынша, Макрон түптің түбінед бұл қадамға баруы ықтимал. Дегенмен кейінгі сайлау бір жыл бұрын ғана болған және ол кезде кезектен тыс сайлау өткен.

Елисей сарайы мәлімдеме жасап, Макрон премьер-министрлікке жаңа үміткерді "алдағы күндері" ұсынатынын айтты. Бірақ парламенттің қолдауы керек.

Астанадағы көпбалалы отбасылар басқа аймақтармен салыстырғанда 10 есе көп жәрдемақы алады дейді еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Светлана Жақыпова.

"Нақты мысал келтіре аламын, мәселен, Астанада алты балалы көп отбасы тоқсанына 2,7 миллион теңге, ал басқа аймақтардағы [отбасылар] 273 мың теңге жәрдемақы алады. Сондықтан әлеуметтік әділдік принципі болу үшін әлеуметтік көмекті барлық аймаққа бірдей беру жағы қарастырылады" деді Жақыпова үкімет кулуарында.

Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев жолдауында «жұрт әлеуметтік қызметтері мен жеңілдіктері бар Астанаға қарай ағылып жатқанын» айтқан.

"Қалада әлеуметтік тұрғыдан осал топтағы жандардың саны бірнеше есе артқан, әлеуметтік қолдауға арналған шығындар да бюджет кірісінен жылдамырақ өсіп жатыр. Ал әлеуметтік міндеттемелердің үлесі тым артып барады" деген еді Тоқаев жолдауында.

Қазақстан басшысы жолдауында халыққа әлеуметтік көмек беру жағын қайта қарауды да тапсырды.

2020 жылы ақпанда Астанадағы Көктал-1 елдімекенінде көмірмен жылынатын жер үйде өрт шығып, бір отбасының бес қызы көз жұмды. Бұл қайғылы оқиғадан соң көпбалалы отбасылар биліктен әлеуметтік көмекті көбейтуді талап етіп, наразылыққа шыққан еді. Осыдан кейін сол кездегі президенті Нұрсұлтан Назарбаев үкіметке әлеуметтік жәрдемақыны көбейтуді тапсырған. ?Бұл тапсырмадан соң үкімет атаулы әлеуметтік көмек енгізіп, көп балалы отбасындағы әр балаға 21 мың теңгеден төлеген. Бірақ кейін әр балаға 21 мың теңгеден беру жүйесін алып тастап, әлеуметтік көмек тағайындағанда отбасының табысы есептелген еді. Бұл да көп балалы отбасылардың наразылығына ұшырады. Сол кезде де билік өкілдері "масылдық" жайлы айтқан еді.

Көпбалалы отбасылар елде қымбатшылық пен инфляция күшейген тұста үкіметтің беретін әлеуметтік көмегі жетпейтінін жиі айтады.

Вашингтон Ресейге санкцияны қатайту үшін Еуропа елдері Ресейден газ бен мұнай сатып алуды тоқтатуы тиіс. Бұл туралы АҚШ-тың энергетика министрі Крис Райт Financial Times басылымына берген сұхбатында айтты.

Ол Ресей мұнай мен газ экспортынан түсетін қаржыны әскери мақсатқа қолдануы мүмкін дейді. Райттың сөзінше, Еуропа Ресейден газ бен мұнай сатып алуды тоқтатса, бұл АҚШ-тың санкцияларды күшейтуге әсері етеді.

АҚШ энергетика министрі Еуропа ресейлік энергетика ресурстарының орнына Америкадан сұйытылған газ, бензин және басқа да өнімдерді сатып ала алады дейді.

Ал Associated Press агенттігі дереккөздеріне сілтеп, 8 қыркүйекте Еуропа одағының санкциялар бойынша өкілі Дэвид О'Салливан АҚШ-қа барып, Ресейге қысымды және жаңа санкцияларды талқылайды деп жазды.

АҚШ президенті Дональд Трамп та 4 қыркүйекте Еуропа лидерлермен онлайн-кездесуде Ресейдің мұнай-газ өнімдерін шектеу жайлы айтқан еді. Кездесуден соң Франция президенті Эммануэль Макрон Ресей бейбіт келіссөзден қашқақтай берсе, АҚШ пен Еуропа бірігіп Мәскеуге қосымша санкция салатынын мәлімдеген.